هپاتیت چیست؟

هپاتيت چيست ؟ و علل آن كدامند ؟
هپاتيت يعني التهاب كبد و در ميان عوام مردم به يرقان و زردي مشهور است . مهمترين عوامل ايجادكننده آن ويروسها هستند . ويروسها موجودات بسيار ريزي هستند كه از فرد آلوده به فرد سالم منتقل مي شوند و براي رشد و تكثير خود به يك موجود زنده نياز دارند. تاكنون 6 نوع ويروس هپاتيت شناخته شده است كه شايعترين آنها ويروسهاي هپاتيت آ (A) ، ب (B) و سي (C) هستند .عوامل ديگري مثل داروها ، بيماريهاي توارثي و خود ايمني و مصرف مشروبات الكلي نيز مي توانند سبب هپاتيت شوند .
هپاتيت يك معضل جهاني.
امروزه هپاتيت يكي از مشكلات بهداشتي عمده جهان است و 300 ميليون نفر در سراسر جهان حامل ويروس هپاتيت ب هستند . هپاتيت ب پس از بيماريهاي سل و مالاريا شايعترين بيماري عفوني و مسري است . سالانه حدود 50 ميليون نفر به تعداد افراد آلوده در دنيا افزوده مي شود . بيشتر مبتلايان در كشور پهناور چين و تايوان بسر مي برند . شيوع اين بيماري در برخي از نواحي آسيا و آفريقا بسيار بالاست و حتي به 20 درصد نيز مي رسد . در ايران طبق آمارهاي موجود حدود 3% افراد جامعه يا قريب به دو ميليون نفر ناقل هپاتيت ب هستند .
ويروس هپاتيت ب
در سال 1965 بلومبرگ (Blumderg) و همكارانش در فيلادلفيا ، با مطالعه سرم دو بيمار مبتلا به هموفيلي متوجه وجود آنتي ژني شدند كه بعدها به آنتي ژن استراليايي معروف شد و آقاي بلومبرگ به دليل اين كشف خود در سال 1977 موفق به دريافت جايزه نوبل شد .
امروزه مي دانيم كه آنتي ژن استراليايي همان آنتي ژن سطحي ويروس هپاتيت ب يا HBsAg است . با استفاده از ميكروسكوپ الكتروني شكل و ساختمان اين ويروس شناخته شده است . به هر حال بخش فعال ويروس در قسمت مركزي و آنتي ژن سطحي HBsAg در سطح آن قرار دارد . در صورت مثبت بودن HBsAg ، فرد آلوده تلقي مي شود . محل زندگي و تكثير ويروس كبد آدمي است و محصولات آن پس از توليد به درون گردش خون مي ريزند .
بدن در برابر عفونت ويروسي از خود دفاع مي كند و عليه آنتي ژنهاي ويروسي ، آنتي بادي يا آنتي كر ( پادتن ) مي سازد . در بسياري از موراد ، بدن با دفاع خود عفونت را دفع كرده و فقط ردپاي آن به صورت مثبت بودن آنتي باديها ( پادتن ها ) مشخص مي شود . در اين شرايط علاوه بر رفع خطر ، فرد در مقابل عفونت مجدد مصون مي شود و به اصطلاح خود واكسينه شده است .
 

ناقل بيماري هپاتيت
ناقل بيماري هپاتيت به كساني گفته مي شود كه ويروس هپاتيت (ب) در خونشان به مدت بيش از 6 ماه وجود داشته باشد ، حال عمومي خوبي داشته باشند و در بررسي آزمايشگاهي اختلالي در كار كبد آنان مشاهده نشود . در چنين شرايطي ويروس به صورت مسالمت آميز در داخل بدن وجود دارد ولي آسيبي به كبد وارد نمي كند .
 
چگونگي شناسايي ناقلين هپاتيت ب
در اغلب موارد افراد به دنبال اهداي خون و مشخص شدن وجود آلودگي ويروس هپاتيت ب به پزشكي مراجعه مي كنند . اين افراد معمولا هيچ گونه علامتي ندارند و از آلوده بودن خود نيز اظهار تعجب مي نمايند .
مدتي پس از اهداي خون ، سازمان انتقال خون ايران با ارسال نامه و كارتي وجود عفونت در خون ناقلين هپاتيت ب را متذكر مي شود و دستورهاي بهداشتي را گوشزد مي كند .در برخي موارد به دنبال آزمايشات دوره اي وجود عفونت در خون افراد مشخص مي شود .
ممكن است به دنبال اطلاع از بيماري خود غمگين و ناراحت شويد . بر اعصاب خود مسلط شويد به فكر آينده خود باشيد و براي بررسي بيشتر و كسب اطلاعات به درمانگاه هپاتيت مراجعه كنيد .
 
راههاي انتقال ويروس هپاتيت ب
همانطور كه قبلا ذكر شد تنها مخزن اين عفونت انسان است و انتقال آن از افراد آلوده به افراد سالم صورت مي گيرد . راههاي انتقال عفونت عبارتند از :
  1.   در مناطقي كه ميزان ناقلين زياد است ، عفونت احتمالا از طريق انتقال از مادران آلوده به نوزادان ايجاد مي شود . عفونت نه از طريق بند نافي ، بلكه از طريق بدن مادر در هنگام زايمان و در جريان تماس نزديك بعد از آن منتقل مي شود . در مطالعاتي كه توسط دكتر علويان و همكاران در سال 74 در اهداكنندگان خون انجام شده است ، انتقال از مادر به نوزاد مهمترين راه انتقال در ايران بوده است .
  2.   تماس جنسي با فرد ناقل هپاتيت مي تواند به انتقال عفونت منجر شود . براي ممانعت از اين امر ، انجام واكسيناسيون و استفاده از كاندوم توصيه مي شود .
   3. كارمندان بيمارستانها كه در تماس نزديك با بيماران هستند ، در معرض خطر ابتلاي بيشتري هستند . اين خطر به دليل آلوده شدن با خون بيمار مثلا از راه فرورفتن سوزن آلوده به دست و يا از طريق خراشهاي پوستي است . اين خطر براي جراحان و دندانپزشكان دوچندان مي شود .
   4.   استفادهاز خون و فرآورده هاي خوني آلوده : اين مساله عمدتا در چند دهه قبل اتفاق مي افتادو چون امروزه در تمامي جهان ( و از جمله ايران ) خونهاي اهدايي براي شناسايي ويروس هپاتيت ب آزمايش مي شوند ، خون و فرآورده هاي آن سالم هستند .
    5.  استفاده از وسايل غير استريل در دندانپزشكي ، سوراخ كردن غيربهداشتي گوش ، خالكوبي و حجامت جزو راههاي احتمالي انتقال عفونت تلقي مي شوند .
    6.   بند پاياني كه خون مي مكند ( از قبيل پشه يا ساس هاي رختخواب ) بخصوص در مناطق گرمسير ، عوامل مهمي در انتقال عفونت هستند ، ولي شاهدي دال بر تكثير ويروس در بدن بند پا وجود ندارد .
       چند سئوال
      من مردي 25 ساله هستم و به دنبال اهداي خون متوجه هپاتيت در خون خود شده ام ، آيا انتقال عفونت در دوران نوزادي از مادرم به من صورت گرفته است ؟
آري . اصولا انتقال عامل عفوني از مادر آلوده به نوزادان در اغلب موارد همراه با علامت نيست و اكثر افراد بدون علامت و به دنبال اهداي خون متوجــــــه آلودگي خود مي شوند . پيشنهاد مي شود مادر ، خواهر و برادرانتان بررسي شوند . در اكثر موارد شواهدي از آلودگي فعلي يا قبلي در آنها ديده مي شود .
       يكي از اقوام ما ناقل هپاتيت ب است ، آيا مي توانيم جهت مهماني و صرف غذا به خانه او برويم ؟
هيچ منعي ندارد ، حتي اگر آن فرد آشپز غذاي شما باشد . مي توانيد با اطمينان خاطر ، با او رفت و آمد داشته باشيد و از آن غذا با كمال اطمينان ميل كنيد .

 من كارمند يكي از اداره هاي دولتي هستم ، يكي از همكارانم HBsAg مثبت است ، آيا امكان انتقال هپاتيت از او به ما وجود دارد ؟
 خير . خوشبختانه تماسهاي عادي و روزمره نظير دست دادن ، در يك اطاق كار كردن ، معاشرت با دوستان و همكلاسيها و افراد فاميل خطر انتقال بيماري را به دنبال ندارد و جاي نگراني نيست . فقط رعايت نكات بهداشتي كافي است .
      آيا امكان انتقال هپاتيت از حيوانات اهلي مثل سگ و گربه و …  به انسان وجود دارد ؟
خير . بيماري هپاتيت از اين طريق منتقل نمي شود .
                 مهمترين راه انتقال ويروس هپاتيت ب در ايران ، از مادران آلوده به نوزادان است .
   مهمترين راه انتقال ويروس هپاتيت ب در غرب از راه مقاربت ، خصوصا خارج از چهارچوب خانواده است .
    بيماري از راه معاشرت معمولي ، غذاخوردن و دست دادن منتقل نمي شود .
 علائم بيماري
با توجه به اينكه در غالب موارد عفونت از مادران آلوده به نوزادان منتقل مي شود ، تا سالها علامتي ديده نمي شود .در برخي موارد به دنبال هپاتيت حاد ويروسي فرد دچار حالت ناقلي مي شود .در اين افراد به دنبال علائم هپاتيت از جمله بي اشتهايي ، ضعف ، بي حالي ، پررنگي ادرار و زردي سيستم ايمني بدن نمي تواند HBsAg را منفي كند و بعد از 6 ماه با وجود بهبودي ظاهري فرد آلوده باقي مي ماند .
خوشبختانه تنها 10 درصد افراد مبتلا به هپاتيت حاد ويروسي دچار حالت ازمان مي شوند و ناقل هپاتيت باقي مي مانند ولي متاسفانه در صورت انتقال عفونت از مادران به نوزادان ، در غالب موارد حالت ناقل پابرجا خواهد ماند و نوزادان آلوده امروزه خود آلوده كنندگان جامعه فردا خواهند بود .
 
تشخيص
بر اساس اكثر گزارش هاي علمي بسياري از كساني كه به ويــروس هپاتيت ب آلــــــــوده مي شوند ، از بيماري خود آگاهي ندارند و سالها پس از ابتلا دچار بيماري مي شوند . راه تشخيص اين بيماري اندازه گيري آنتي ژن سطحي اين ويروس يعني HBsAg  است . در مورد فردي كه آزمايش HBsAg وي مثبت است ، تنها نتيجه اي كه مي توان گرفت ، اين است كه شخص ، آلوده به ويروس هپاتيت ب است ( يعني در بدن وي ويروس هپاتيت ب وجود دارد .) آنچه اين آزمايش را معني دار مي كند ، حال عمومي بيمــــــار ، وضعيت كبد ( اندازه آن و نتايج آزمايش هاي تخصصي كبد ) و چند آزمايش ديگر در مورد فعاليت ويروس در بدن است .
دربسياري از موارد به دنبال كشف يك مورد HBsAg مثبت ، ساير افراد خانواده آزمايش شده و موارد مثبت و بدون علامت شناسايي مي شوند .
 
مهمترين مساله در ارتباط با ناقلين هپاتيت ب
از آنجا كه اين بيماري هيچ گونه علامت ، نشانه و ناراحتي ندارد ولي در خون و بدنشان ويروس وجود دارد ، مهمترين مساله و مشكل در مورد اين گروه از افراد ، انتقال ويروس به ديگران است .  در واقع اين افراد مهمترين و اصلي ترين مخـزن ويروس هپاتيت ب هستند .
 
پيشگيري
بهترين راه مسلح شدن افراد برعليه ويروس ، استفاده از واكسن و رعايت دستورات بهداشتي است .
واكسن هپاتيت نوع ب كه در حال حاضر استفاده مي شود ، در واقع همان آنتي ژن ويروس هپاتيت ب HBsAg است كه از خون ناقلين سالم بدست آمده و تغليظ شده است . نوعي ديگري از واكسن وجود دارد كه به روش ژنتيكي ( Recombinant ) تهيه شده است . واكسيناسيون معمولا در سه نوبت و به فواصل يك ماه و 6 ماه از تزريق اول صورت مي گيرد .
استفاده از واكسن هپاتيت ب خطر انتقال ايدز و … را به دنبال ندارد و اين واكسن كاملا بي خطر است .
چه كساني بايد واكسيناسيون هپاتيت ب انجام دهند .
       1.      نوزادان
       2.      كودكان كمتر از 9 سال
       3.    كادر بهداشتي  درماني كه ممكن است با خون و يا سوزن و يا ساير وسايل آلوده به ويروس در تماس         باشند . اين گروه شامل : پزشكان و پرستاران بخشها ، كاركنان بخشهاي همودياليز ، تكنسينهاي آزمايشگاه        ، بانك خون و سازمان انتقال خون و …  است .
       4.      دندانپزشكان و كمك دندانپزشكاني كه بطور مستقيم با بيمار در تماس هستند .
       5.      بيماراني كه مرتبا دياليز مي شوند .
       6.      والدين ، فرزندان و همسر شخص مبتلا به هپاتيت حاد ب و يا ناقلين هپاتيت ب ( كه در ظاهر سالم بنظر مي رسند ) .
        واكسيناسيون افراد فوق در درجه اول قرار دارد و اگر تمامي اين گروهها واكسينه شدند ، آنگاه بهتر است ( در صورت وجود امكانات كافي ) ساير افراد جامعه نيز واكسينه شوند . در حال حاضر واكسيناسيون همه افراد جامعه در برنامه كشوري نيست به هر حال گروههاي در معرض خطر اولويت دارند .
عوارض واكسن هپاتيت ب چيست ؟
عوارض اين واكسن بسيار كم و جزيي بوده و ممكن است فقط باعث قرمزي و ورم محل تزريق ، گاهي درد عضلاني خفيف و تب كمتر از 38 درجه سانتيگراد شود كه پس از مدتي از بين مي رود .
         خوشبختانه واكسن هپاتيت ب در بيش از 90 درصد موارد شخص را در برابر ابتلا به هپاتيت ب ايمن مي كند .
چند سئوال و …
         آيا مي توان بدون ارزيابي وضع فرد از نظر هپاتيت ب از واكسن استفاده كرد ؟
خير . گرچه تزريق واكسن حتي به افراد HBsAg مثبت خطردر بر ندارد ولي با توجه به لزوم شناسايي افراد HBsAg مثبت و پي گيري آنان بهتر است پس از مشخص شدن وضعيت بيمار واكسن تزريق شود .
      آيا كسي كه خون خود پادتن ضد ويروس هپاتيت ب يا HBsAg دارد ، نيز بايد واكسن بزند؟
خير . كساني كه در پي ابتلا به هپاتيت و بهبود بيماري ، در خونشان آنتي بادي با عيار مناسب وجود داشته باشد ، نيازي به تزريق واكسن ندارند ، زيرا خود بطور طبيعي واكسينه شده اند .
       چگونه مي توان از تاثير واكسن اطمينان حاصل كرد ؟
با انجام آزمايش خون و اندازه گيري پادتن ضد ويروس هپاتيت ب (HBsAb) يكماه تا سه ماه پس از تكميل واكسيناسيون مي توان مشخص كرد كه آيا واكسن تاثير داشته است يا خير .
           تزريق واكسن هپاتيت ب در طول دوران بارداري بلامانع است و هيچ اثر بدي روي جنين ندارد .
ازدواج و ناقلين هپاتيت
هيچ مانعي براي ازدواج خانمها و آقايان ناقل هپاتيت ب با افراد سالم وجود ندارد .
توصيه مي شود تا در صورت منفي بودن HBsAg در طرف مقابل ( همسر آينده ) ، واكسيناسيون ضد هپاتيت ب انجام شود . خوشبختانه خطر انتقال عفونت در زندگي زناشويي سالم حتي  بدون انجام واكسيناسيون زياد نيست ( هر چند نبايد واكسيناسيون فراموش شود )
زناني كه ناقل هپاتيت هستند ، در زمان پريود ( عادت ماهيانه ) چه نكاتي را بايد رعايت كنند ؟
در خون قاعدگي نيز ويروس هپاتيت ب يافت مي شود ( البته در كساني كه ناقل هستند )، لذا اين افراد بايد دقت كافي در مورد آلوده نشدن محيط كار و سكونت مبذول دارند و جهت شستشوي محلهاي آلوده به خون از محلول گلوتارآلدئيد ( سايتكس ) رقيق شده استفاده كنند .
 
حاملگي در خانم هاي ناقل هپاتيت ب
        زناني كه ناقل هپاتيت ب هستند ، آيا مي توانند حامله شوند ؟ اگر حامله شوند ، چقدر احتمال دارد كه فرزند آنها به هپاتيت مبتلا شود و بايد چه كاري انجام دهند ؟
آري ، مي توانند باردار شوند . تنها مسئله اي كه براي اين نوزادان ممكــــن است اتفاق بيفتد ، ابتلا به هپاتيت ب است كه در  حدود40 درصد موارد اتفاق مي افتد ( اين آمار از 10 تا 90 درصد متغير است ). براي اينكه احتمال عفونت نوزاد كاهش يابد ( وحتي به نزديك صفر برسد ) بايد بلافاصله پس از تولد كودك ، ايمونوگلوبولين و واكسن هپاتيت ب به نوزاد تزريق شود . به همين دليل اگر ناقل هپاتيت و حامله هستيد ، حتما خود را از اين مساله مطلع كنيد . پزشك پس از زايمان ، بدن نوزاد را به دقت و با احتياط مي شويد و ظرف 12 ساعت ايمونوگلوبولين هپاتيت ب ( آمپول HBIG ) را روي يك ران و اولين واكسن هپاتيت ب را ( حداكثر در 7 روز اول پس از تولد ) روي ران ديگر نوزاد تزريق مي كند ، و نوبت دوم واكسن پس از يكماه و نوبت سوم واكسن شش ماه پس از نوبت اول تزريق مي شود . كودك شما بايد پس از چند روز و نيز 9 تا 12 ماه بعد از تولد از نظر وجود آنتي ژن سطحي هپاتيت ب (HBsAg  )  مورد آزمايش قرار گيرد . در صورت اتخاذ اين تدابير ، امكان ابتلاي نوزاد شما به هپاتيت ، به كمتر از 10 درصد خواهد رسيد . به هر حال اگر تعداد كافي بچه داريد ، از حاملگي مجدد بپرهيزيد  .
         كليه زنان بايد در دوران بارداري از نظرHBsAg   مورد آزمايش قرار گيرند.
عاقبت ناقلين هپاتيت ب
در اكثر موارد شواهدي دال بر تخريب و التهاب سلولهاي كبدي ديده نمي شود و در واقع يك سازش و همزيستي بين ويروس و سيستم دفاعي بدن به وجود آمده است و اين سازگاري تا ساليان دراز ممكن است باقي بماند و بيمار مشكل كبدي پيدا نكند و ويروس همچنان در حالت نهفته تا آخر عمر باقي بماند . از هر 100 نفري كه به اين حالت مبتلا هستند ، ساليانه 1 تا 2 نفر ويروس را از بدن خود پاك كرده و آزمايش  HBsAg  آنها منفي مي شود . تعداد بسيار كمي از اين افراد در عرض چند سال ، دچار عود بيماري شده و به اصطلاح فعاليت ويروس در بدن آنها مجددا از سر گرفته شود . به همين دليل است كه به حاملين هپاتيت ب توصيه مي شود تا جهت معاينه و انجام آزمايش هاي كبدي و بررسي وضعشان هر 6 ماه يك مرتبه به پزشك معالج خود مراجعه كنند .
        بهتر است ناقلين هپاتيت به صورت دوره اي ( هر 3 تا 6 ماه ) از نظر عملكرد كبد بررسي شوند تا در صورت تبديل به هپاتيت مزمن ، تشخيص و درمان سريعتر صورت گيرد و از تخريب بيشتر كبد جلوگيري شود .
آيا امكان ابتلاي ناقلين هپاتيت ب به سيروز وجود دارد ؟
در درصد كمي از بيماران كه اختلال در كار كبد به صورت پيشرونده ادامه يابد ، اين احتمال وجود دارد . خوشبختانه امروزه با عرضه  داروهاي جديد امكان جلوگيري و يا به تاخير انداختن اين روند وجود دارد.
 
رژيم غذايي در ناقلين هپاتيت ب
هيچ گونه محدوديت غذايي توصيه نمي  شود . تنها افراد  چاق بايد از مصرف چربي خودداري كنند و وزن خود را كاهش دهند .
بقيه افراد مي توانند همانند ساير افراد سالم غذا بخورند .
 
فعاليتهاي ورزشي و روزانه در ناقلين هپاتيت ب
محدوديتي براي انجام امور روزانه وجود ندارد . كساني كه دچار خستگي مي شوند از فعاليتهاي ورزشي سنگين خودداري كنند .
 
مصرف ساير داروها در ناقلين هپاتيت ب
به طور معمول ممنوعيتي در مصرف داروهاي معمول مثل مسكن ها ( استامينوفن و … ) آنتي بيوتيكها در ناقلين وجود ندارد و به هر حال نبايد در مصرف اين گونه داروها زياده روي كرد .
 
آيا امكان ريشه كني ويروس به وسيله دارو وجود دارد ؟
داروهايي كه در حال حاضر در درمان هپاتيت مزمن ب استفاده مي شوند، بيشتر در جلوگيري از پيشرفت بيماري موثرند . از اين داروها مي توان آلفا-انترفرون را نام برد . به هر حال در موارد بسيار نادري با استفاده از اين دارو ويروس از بدن كاملا حذف مي شود . به دليل عوارض و احتمال عدم پاسخ به درمان ، مصرف اين داروها در ناقلين هپاتيت توصيه نمي شود .
آيا با تعويض خون مي توان از شرHBsAg  خلاصي يافت ؟ 
خير.
توصيه هاي لازم به ناقلين هپاتيت ب :
      1.   دلسرد و افسرده نباشيد . با توجه به طبيعي بودن آزمايش هاي تخصصي كبدي مثل ساير مردم شاداب زندگي كنيد و دستورات لازم بهداشتي را رعايت كنيد .
2.   براي معاينه و انجام آزمايش هاي خون هر 6 ماه يك بار به پزشك مراجعه كنيد .
3.   كليه اعضاي خانواده تان ( خواهر ، برادر ، پدر ، فرزند ، همسر و هر كس ديگري كه با شما زندگي مي كند )، بايد عليه هپاتيت ب واكسينه شوند .
4.  از مصرف مشروبات الكلي بپرهيزيد .
5.   در صورت مراجعه به دندانپزشكي ، آزمايشگاه ( براي انجام آزمايش ) ، پزشك و اصولا هر جاي ديگري كه امكان انتقال ويروس از شما به ديگران وجود دارد ، حتما آنها را از آلوده بودن خود آگاه كنيد .
6.  هيچ گونه محدوديتي در زندگي خود به وجود نياوريد .
7.  از استعمال دخانيات بپرهيزيد .
8.  از ريش تراش ، مســــواك ، ناخن گير ، شانه و برس به صـــورت مشترك استفاده نكنيد .
9.   در صورت شستشوي كافي و دقيق ظروف غذا با آب جوش و محلول ريكا امكان انتقال بيماري به دليل استفاده از اين وسايل وجود ندارد . به هر حال براي اطمينان بيشتر مي توانيد وسايل فوق را مجزا كنيد .
10.  تلاش كنيد با بيماري خود كنار بيايي .
به اميد جامعه سالمتر براي فرزندانمان و سلامتي و شفاي همه بيماران
Ref